Το Χαμένο Νόμπελ
Μερικές σκέψεις για «Το χαμένο Νόμπελ»
Νομίζω ότι η έλξη που ασκεί στον αναγνώστη «Το χαμένο Νόμπελ» του Κ. Αρκουδέα οφείλεται κυρίως στην αφηγηματική πλοκή ενός μυθιστορήματος και τα χαρίσματα ενός δοκιμίου.
Αλλά όχι μόνον αυτό.
Μέσα απ τις σελίδες του παρελαύνει όλη η Ευρώπη και όλος ο ανεπανάληπτος 20ος αιώνας. Συγγραφείς, διανοούμενοι και γεγονότα, τα οποία διδαχτήκαμε στο σχολείο, σφράγισαν την εφηβεία μας, διαβάσαμε στα φοιτητικά καφέ της Σόλωνος, συζητήσαμε και διαπληκτιστήκαμε στα πάρτι και τις ταβέρνες παρελαύνουν από τις σελίδες του βιβλίου με ζωντάνια και μας γνέφουν χαμογελώντας σαν να ζουν δίπλα μας.
Σαν βάση για σκέψη και στοχασμό εμφανίζεται το έργο του πληθωρικού και πολυδιαβασμένου Καζαντζάκη. Ωστόσο, καθώς εξιστορούνται οι συνθήκες που τον εμπόδισαν να πάρει το Νόμπελ Λογοτεχνίας, βλέπουμε να ξετυλίγονται μέσα από το βιβλίο όλα τα συνταρακτικά γεγονότα της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας, από την μικρασιατική καταστροφή μέχρι τη μεταπολίτευση.
Κυρίως, όμως, γίνονται εκτεταμένες αναφορές και εξιστόρηση για τη ζωή και το έργο σπουδαίων ελλήνων συγγραφέων, καλλιτεχνών και διανοουμένων (όπως o Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Ρίτσος) αλλά και άλλων μεγάλων και αγαπημένων ποιητών και διανοητών του τόπου μας και της ατμόσφαιρας της εποχής τους.
Είναι ένα βιβλίο που μας ταξιδεύει στην Ιστορία, τις τέχνες και τον πολιτισμό του 20ου αιώνα στην Ευρώπη, ενώ παράλληλα μας βοηθάει να ανακαλύψουμε περισσότερα για τον εαυτό μας και τον τόπο μας.
Φαίνεται ότι η καλή λογοτεχνία, όπως αυτή στο «Χαμένο Νόμπελ» μπορεί να γίνει το μέσο για να ξαναδούμε, να βιώσουμε και να αφομοιώσουμε την ιστορική και καλλιτεχνική πραγματικότητα του συγκλονιστικότερου αιώνα στην ιστορία της ανθρωπότητας, τόσο της Ευρώπης όσο και του τόπου μας. Και αυτό γίνεται με έναν σαγηνευτικό τρόπο από τον συγγραφέα, κρατώντας τις αποστάσεις, αλλά ταυτόχρονα, φέρνοντας πολύ κοντά, με τρόπο οικείο και ανθρώπινο, πρόσωπα και καταστάσεις. Έτσι, πολλές φορές στη διάρκεια της ανάγνωσης, έχουμε ένα αίσθημα «κοινότητας» καθώς εστιάζουμε στον άνθρωπο, σε μας τους ίδιους, στην καθημερινότητα μας και στη θέση που έχει πάρει η ιστορία και τα ιστορικά πρόσωπα στη ζωή μας, στην οποία νιώθουμε ότι συμμετέχουμε.
Αναρωτήθηκα συχνά περνώντας μέσα από τις σελίδες του βιβλίου:
Ποιοι είναι, αλήθεια, οι άνθρωποι που γεννήθηκαν τον 20ο αιώνα ; (γιατί, αν εξαιρέσουμε τους εφήβους και τα παιδιά, όλοι γεννηθήκαμε σ' αυτό τον αιώνα και συνεχίζουμε να παίζουμε ένα ρόλο στον έναν ή τον άλλο βαθμό).
Πώς ζούμε;
Τι σχέσεις και σκέψεις κάνουμε συχνότερα ;
Πώς και τι δημιουργούμε ;
Τι φιλοδοξίες έχουμε ;
Τι είδους επιρροές έχουμε δεχτεί από το παρελθόν και συνεχίζουμε να δεχόμαστε μέχρι σήμερα ;
Πώς επηρεάζονται οι άνθρωποι από το παρελθόν τους και πώς διαμορφώνονται η κοινωνία και η Ιστορία, τώρα που όλοι έχουμε πρόσβαση σε κάθε σημαντική πληροφορία, στην Τέχνη, την Επιστήμη και τον Πολιτισμό;
Πού βρίσκεται και πού βαδίζει η ανθρωπότητα και ο καθένας μας;
Μέσα σ' αυτή την κοσμογονία, στην Ελλάδα τι γίνεται;
Μόνο προσωπικές μπορεί να είναι οι απαντήσεις! Αλλά αυτό που σίγουρα είναι κοινό βίωμα και επαληθευμένες αλήθειες μέσα στους αιώνες, στην πλειοψηφία της ανθρώπινης συνείδησης, νομίζω, είναι ο καθοριστικός ρόλος που παίζει η Τέχνη, ο Πολιτισμός, και η Επιστήμη στην Εξέλιξη του Ανθρώπου.
Είναι παρηγοριά και θεραπεία η Τέχνη. Μπορεί να μας βοηθήσει ψυχολογικά, να μας δώσει κουράγιο και αισιοδοξία, καθώς την μελετάμε προς τα πίσω, και αυτό είναι, ίσως, το μεγαλύτερο κατόρθωμα του Κώστα Αρκουδέα στο τελευταίο αυτό βιβλίο του. Θέτει τα μεγάλα ερωτήματα που αποσιωπάμε ή αποφεύγουμε να θέσουμε, είτε από φόβο είτε από άγνοια, περιγράφει τις καταστάσεις και τα γεγονότα χωρίς επίκριση, χωρίς φανατισμό και καταγγελίες, με ηπιότητα και αμεροληψία, με στοχασμό, με ανθρωπιά και ανησυχία για τους ανθρώπους, για την Ευρώπη και τον τόπο μας. Αλλά πριν απ' όλα με αγάπη και σεβασμό για όλα τα πρόσωπα που κοίταξε κατάματα στο βιβλίο του, με βαθύτατη αποδοχή για όσα έγιναν στο παρελθόν και ελπίδα για το παρόν και το μέλλον.
Είναι ένα βιβλίο που καλό θα ήταν να διδάσκεται ως βασικό μάθημα στα σχολεία.